Πυρετός είναι n αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος πάνω από το φυσιολογικό. Ο πυρετός είναι το πιο συχνό σύμπτωμα πολλών ασθενειών και συνήθως το πρώτο που αντιλαμβάνονται οι γονείς.
Σήμερα, ύστερα από πολλές μελέτες κυρίως σε πειραματόζωα, γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τον πυρετό. Ξέρουμε, π.χ., ότι η φυσιολογική θερμοκρασία κάθε οργανισμού ρυθμίζεται μ` έναν εξαιρετικά πολύπλοκο μηχανισμό. Στα ανώτερα θηλαστικά, επομένως και στον άνθρωπο, το κέντρο του μηχανισμού αυτού βρίσκεται σε ένα τμήμα του εγκεφάλου που λέγεται υποθάλαμος.
Tο κέντρο αυτό παίζει το ρόλο "θερμοστάτη" που μπορεί να ρυθμίσει τη θερμοκρασία σε ορισμένα επίπεδα.
Υπό ψυχολογικές συνθήκες ο θερμοστάτης αυτός ρυθμίζει την εξωτερική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος, δηλαδή τη θερμοκρασία του δέρματος (π.χ., της μασχάλης) περίπου στους 36,5-37,2`C.
Σε διάφορες παθολογικές κατασταθείς όμως (κυρίως λοιμώξεις, είτε από ιούς είτε από μικρόβια) ο θερμοστάτης "ανεβάζει" τη θερμοκρασία του σώματος σε υψηλότερα επίπεδα (πάνω από 38*C).
Στις καταστάσεις αυτές έχουμε πυρετό.
Πού γίνεται η θερμομέτρηση;
Τη θερμοκρασία τη μετράμε συνήθως στη μασχάλη, στο ορθό ή στο στόμα με διάφορα θερμόμετρα, ή σπανιότερα στο δέρμα με διάφορες ταινίες. Οι τελευταίες αυτές, όμως, δεν είναι πολύ αξιόπιστες. Οι Έλληνες γονείς θερμομετρούν συνήθως τα μεγαλύτερο παιδιά στη μασχάλη, ενώ τα βρέφη στο ορθό. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ακόμη και την ίδια στιγμή η θερμοκρασία δεν είναι η ίδια σε όλα τα σημεία θερμομέτρησης. Έτσι, για παράδειγμα, στο ορθό η θερμοκρασία είναι συνήθως κατά 0,4 έως και 1 βαθμό υψηλότερη απ" ό,τι στη μασχάλη. Δηλαδή, η θερμοκρασία στο ορθό μπορεί να είναι, π.χ., 37,3" C και στη μασχάλη 36,5` C. Είναι σημαντικό επίσης να γνωρίζουμε ότι αυτή η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ του ορθού και της μασχάλης δεν είναι πάντοτε σταθερή. Δεν μπορούμε, δηλαδή, να αφαιρούμε από τη θερμοκρασία ορθού ένα νούμερο και να έχουμε τη θερμκρασία της μασχάλης. Γ αυτό όταν θερμομετρούμε ένα παιδί και θέλουμε να παρακολουθηθούμε την πορεία του πυρετού, πρέπει να το θερμομετρούμε πάντα στην ίδια θέση και ακόμη να αναφέρουμε στο γιατρό τη θέση που το θερμομετρήσαμε. Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι ακόμη και τα λεγόμενα θερμόμετρα του λεπτού, καλό είναι να παραμένουν στη θέση θερμομέτρησης (μασχάλη ή ορθό) τουλάχιστον επί 3 λεπτά.
Ποιά είναι η φυσιολογική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος;
Όπως όλα τα βιολογικά μεγέθη ενός ανθρώπου, π.χ., το ύφος του ή το βάρος του, έτσι και η θερμοκρασία του σώματος του δεν είναι ένα ακριβώς συγκεκριμένο νούμερο. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να πούμε ότι η φυσιολογική θερμοκρασία μασχάλης είναι ακριβώς 36,6* C, όπως δεν μπορούμε να πούμε ότι το φυσιολογικό βάρος ενός ενήλικου είναι ακριβώς 78 κιλά. Η φυσιολογική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος μετρημένη στη μασχάλη κυμαίνεται από 36,2°C έως 37,2°C και εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων.
Τις πρώτες πρωινές ώρες (4-5 π.μ.) η θερμοκρασία του σώματος είναι χαμηλή, ενώ το απόγευμα, ιδίως σε παιδιά μετά από έντονη άσκηση (π.χ., παιχνίδι), η θερμοκρασία ανεβαίνει.
Πάνω από ποια θερμοκρασία λέμε ότι τα παιδιά έχουν πυρετό;
Υστερα από τα παραπάνω, μπορούμε χοντρικά να πούμε ότι πυρετό έχει ένα παιδί που έχει
θερμοκρασία ορθού περισσότερο από 37,8°C ή
θερμοκρασία μασχάλης περισσότερο από 37,3* C.
Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με την επίσημη ορολογία, υψηλός (μεγάλος) πυρετός ονομάζεται ο πυρετός όταν ξεπερνά τους 40,5°C.
Φοβία για τον πυρετό
Σχεδόν όλοι οι γονείς έχουν έναν υπερβολικό φόβο για τον πυρετό.
Περίπου 1 στους 4 γονείς θεωρεί ως πυρετό θερμοκρασίες μασχάλης ακόμη και μεταξύ 36,8 και 37,2* C, δηλαδή θερμοκρασίες απολύτως φυσιολογικές.
Περισσότεροι από τους μισούς γονείς ονομάζουν υψηλό (μεγάλο) πυρετό θερμοκρασία μασχάλης πάνω από 38* C,
ενώ περίπου 1 στους 5 έχει τη γνώμη ότι ο υψηλός πυρετός, όπως αυτοί τον εννοούν (δηλαδή πάνω από 38* C) μπορεί να προκαλέσει μόνιμη εγκεφαλική βλάβη έως και θάνατο.
Τέλος, το 40% των γονιών δηλώνουν ότι θερμομετρούν το παιδί τους, όταν έχει πυρετό, περίπου κάθε μία ώρα.
Από αυτά φαίνεται η άγνοια των γονιών, αλλά και ο μεγάλος φόβος τους για τον πυρετό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η άγνοια και ο φόβος είναι κοινά σε όλους τους γονείς, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο.
Πόσο δικαιολογημένος είναι ο φόβος για τον πυρετό;
Παρακάτω δίνονται ορισμένα στοιχεία που θα Βοηθήσουν να απαντηθεί το ερώτημα αυτό.
Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι ο πυρετός είναι ένα εξαιρετικό χρήσιμο σύμπτωμα. Έτσι γνωρίζουμε ότι πολλά μικρόβια και πολλοί ιοί ελαττώνουν σημαντικά το ρυθμό πολλαπλασιασμού ιούς σε υψηλές θερμοκρασίες (π.χ., 39* C). Ακόμη η υψηλή θερμοκρασία κινητοποιεί πληθώρα αμυντικών μηχανισμών του οργανισμού, ώστε αυτός να μπορεί να "πολεμήσει`* πιό αποτελεσματικά τα μικρόβια ή τους ιούς. Επομένως ο πυρετός είναι σύμμαχος και όχι εχθρός.
Ο πυρετός δεν είναι αρρώστια, είναι σύμπτωμα (όπως, για παράδειγμα, ο βήχας) που οφείλεται σε πολλά αίτια. Tο κυριότερο από αυτά (ιδίως για τα παιδιά) είναι οι διάφορες Λοιμώξεις είτε από μικρόβια είτε από ιούς. Μπορεί, όμως, ο πυρετός να είναι εκδήλωση και άλλων παθήσεων, ακόμη και αντίδραση σε φάρμακα.
Επομένως, στο ερώτημα αν ο πυρετός είναι επικίνδυνος, η απάντηση είναι απλή και σαφής: ο πυρετός από μόνος του δεν είναι επικίνδυνος, επικίνδυνη όμως μπορεί να είναι η αιτία για την οποία το παιδί έχει πυρετό. Αν γνωρίζουμε, δηλαδή, ότι το παιδί κάνει πυρετό διότι έχει, π.χ., μία συνηθισμένη ίωση, ακόμη και ο υψηλός πυρετός δεν πρέπει να μας ανησυχεί. Τούτο φυσικά σημαίνει ότι το παιδί με τον πυρετό πρέπει να εξετασθεί από τον παιδίατρο του, για να διαπιστώσει εκείνος την αιτία του πυρετού. Πάντως, μία απλή και σχετικά εύκολη μέθοδος για να διαπιστώσουν και οι γονείς αν το παιδί με τον πυρετό έχει σημαντικό νόσημα είναι να το παρατηρήσουν όταν "πέσει" ο πυρετός μετά τη χρήση κάποιου αντιπυρετικού. Αν το παιδί, όταν μείνει απύρετο, είναι ζωηρό και έχει κέφι για παιχνίδι, τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν έχει σοβαρό πρόβλημα. Αν, όμως, αντίθετα το παιδί και μετά την υποχώρηση του πυρετού δεν νιώθει καλά, δεν παίζει, ή είναι θολωμένο, τότε είναι σοβαρά άρρωστο.
Μερικοί γονείς μου λένε: "Γιατρέ, γνωρίζω κάποιο παιδί που έκανε υψηλό πυρετό και έμεινε παράλυτο". Η απάντηση είναι: "Tο παιδί αυτό είχε κάποια πολύ σοβαρή νόσο (όπως εγκεφαλίτιδα) -η οποία έκανε και τον υψηλό πυρετό και άφησε το παιδί παράλυτο. Δηλαδή, ήταν η νόσος που άφησε το φοβερό αυτό κατάλοιπο και όχι ο πυρετός".
Πώς αντιμετωπίζουμε τον πυρετό;
Ο πυρετός αντιμετωπίζεται με τη χρήση αντιπυρετικών φαρμάκων.
Αν ληφθεί υπόψη ότι ο πυρετός είναι ένα χρήσιμο όπλο που διαθέτει ο οργανισμός για να καταπολεμά τις λοιμώξεις, σωστό θα ήταν να αφήναμε το άτομο να έχει πυρετό. Ο πυρετός, όμως, ιδίως ο υψηλός, προκαλεί δυσφορία, ανησυχία, κλάμα κ.λπ. Αν ένα παιδί με πυρετό παρουσιάζει τα συμπτώματα αυτά, πρέπει να πάρει αντιπυρετικό. Με άλλα λόγια, καταπολεμούμε τον πυρετό όχι γιατί αυτός είναι επικίνδυνος, αλλά διότι προκαλεί κακουχία στο παιδί. Εάν το παιδί είναι ζωηρό και έχει όρεξη νια παιχνίδι, έστω κι αν έχει 39* C, δεν είναι απαραίτητο να πάρει αντιπυρετικό. Συνήθως, όμως. τα παιδιά με θερμοκρασία (στη μασχάλη) πάνω από 38,5* C αισθάνονται άσχημα και γι` αυτό συνηθίζεται πάνω από αυτήν τη θερμοκρασία να τους δίνουμε αντιπυρετικά φάρμακα.
Τα αντιπυρετικά φάρμακα κυκλοφορούν σε ποικίλες μορφές (σιρόπια, υπόθετα, σταγόνες κ.ά.). Καθεμία από τις μορφές αυτές περιέχει ορισμένο ποσό δραστικής ουσίας. Η δόση των αντιπυρετικών καθορίζεται ανάλογα με το Βάρος του παιδιού, και γι` αυτό οι γονείς πρέπει να συμβουλεύονται τον παιδίατρο.
Όταν δίνουμε αντιπυρετικό σε μορφή σιροπιού, σωστό είναι, για να είμαστε ακριβείς, να μετρούμε την ποσότητα με μία σύριγγα και όχι με κουταλάκι του γλυκού. Συμβατικά (έτσι γράφει η φαρμακολογία) ένα κουταλάκι του γλυκού περιέχει 5 κυβικά εκατοστά (κ.ε., ή cc, ή ml) υγρού. Εν τούτοις ήθελα να παρακαλέσω να μετρήσουν οι γονείς πόσα κ.ε. "παίρνουν" τα κουταλάκια που έχουν στην κουζίνα τους. Θα διαπιστώσουν μεγάλες διαφορές από 2 έως και 6 κ.ε.
Αν ο πυρετός ξεπερνά τους 39,8` C ή το παιδί νιώσει δυσφορία, εκτός από το αντιπυρετικό, θα Βοηθούσε ένα ολόσωμο μπάνιο (εφ` όσον το παιδί το δέχεται). Tο νερό πρέπει να έχει θερμοκρασία γύρω στους 30" C (το νερό της Βρύσης έχει θερμοκρασία 18-20* C).
Tο παιδί που έχει πυρετό δεν χρειάζεται υπερβολικό σκέπασμα και πρέπει να μην είναι βαριά ντυμένο.
Επίσης η θερμοκρασία στο δωμάτιο πρέπει να είναι κανονική.
Αντίθετα, στη φάση που "ανεβαίνει" ο πυρετός, το παιδί έχει ρίγος, "κρυώνει" και τότε φυσικά το σκεπάζουμε.
Τα αντιπυρετικά φάρμακα περιέχουν διάφορες φαρμακευτικές ουσίες όπως παρακεταμόλη ή μεφεναμικό οξύ.
Ασπιρίνη (ακετυλοσαλικυλικό οξύ) δεν πρέπει να δίνουμε στα παιδιά.
Γιατί δεν δίνουμε ασπιρίνη στο παιδιά;
Η ιστορία της ασπιρίνης είναι χαρακτηριστική του δόγματος ότι δεν υπάρχει φάρμακο, όσο παλιό και να είναι και όσο δοκιμασμένο, που να μην έχει κάποιες παρενέργειες. (Να γιατί οι γιατροί επιμένουμε να μην παίρνει ο κόσμος αλόγιστο φάρμακα.)
Επί έναν αιώνα και έως πριν από περίπου 25 χρόνια η ασπιρίνη μας βοηθούσε να ανακουφίσουμε τα παιδιά από τον πυρετό, εθεωρείτο δε ένα ιδιαίτερα ακίνδυνο φάρμακο. Πριν από 25 χρόνια, όμως, άρχισαν να εγείρονται υποψίες ότι η ασπιρίνη όταν χορηγηθεί σε ορισμένα ιογενή νοσήματα (όπως γρίπη ή ανεμοβλογιά) μπορεί να προκαλέσει σε παιδιά ένα επικίνδυνο νόσημα, που περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Αυστραλό γιατρό Reye και γι` αυτό πήρε το όνομα του: το σύνδρομο Reye. Tο σύνδρομο αυτό είναι μία σπάνια αρρώστια της παιδικής ηλικίας με υψηλή θνητότητα και εκδηλώνεται μετά από ιογενή λοίμωξη. Υποστηρίχθηκε ότι η ασπιρίνη ευνοεί την εμφάνιση αυτού του συνδρόμου.
Όπως είναι ευνόητο, οι υποψίες αυτές προκάλεσαν μεγάλη ανησυχία και αναστάτωση τόσο στον ιατρικό κόσμο, όσο και στο κοινό.
Οι ανησυχίες αυτές ήταν έντονες για πολλούς λόγους:
α) διότι η νόσος (το σύνδρομο Reye) ήταν επικίνδυνη,
β) διότι η ασπιρίνη ήταν ένα φάρμακο με τεράστια κυκλοφορία και
γ) διότι η γρίπη, για την οποία δεν πρέπει να δίνεται η ασπιρίνη, είναι ένα πολύ κοινό νόσημα, που δύσκολα όμως μπορεί με Βεβαιότητα να διαγνωστεί.
Για να διαφωτιστεί το θέμα οργανώθηκαν βιαστικά αρκετές επιδημιολογικές μελέτες, οι οποίες έδειξαν ότι υπήρχε κάποια συσχέτιση μεταξύ του συνδρόμου του Reye και της λήψης της ασπιρίνης. Οι μελέτες αυτές κατακρίθηκαν σε πολλά σημεία τόσο για τον τρόπο που έγιναν, όσο και για τη στατιστική τους ανάλυση. Εν τούτοις, όλος ο θόρυβος που έγινε είχε αποτέλεσμα τη δραστική μείωση της κατανάλωσης της ασπιρίνης κατ` αρχάς στις Η ΠΑ και αργότερα σε όλο τον κόσμο. Τη μείωση αυτή της κατανάλωσης της ασπιρίνης ακολούθησε μείωση των κρουσμάτων του συνδρόμου του Reye τόσο στις Η ΠΑ, όσο και στην Ευρώπη. Αυτό φυσικά δεν αποτελεί απόδειξη αιτιολογικής σχέσης μεταξύ της ασπιρίνης και του συνδρόμου Reye, είναι όμως ένα σημαντικό στοιχείο. Tο στοιχείο αυτό, μαζί με το γεγονός ότι σήμερα έχουμε άλλα εξίσου ικανοποιητικά και ακίνδυνα αντιπυρετικά φάρμακα (π.χ., παρακεταμόλη ή μεφεναμικό οξύ), οδήγησε τους παιδίατρους να μη συνιστούν τη χρήση ασπιρίνης σε παιδιά με πυρετό.
Τα περιβόητα "δέκατα"
Τα "δέκατα" αποτελούσαν για τους γονείς της προηγουμένης γενιάς, αλλά και για τους σημερινούς, πηγή μεγάλου άγχους και ανησυχίας. Πολλοί γονείς έντρομοι ανακαλύπτουν ότι το παιδί τους, κυρίως τις απογευματινές ώρες, έχει στη μασχάλη θερμοκρασία, π.χ., 37,1 ή 37,2° C. Και τότε αρχίζει το δράμα, θερμομετρούν το παιδί συνέχεια και όχι σπάνια καταφεύγουν σε διάφορες εξετάσεις για να "διερευνήσουν το πρόβλημα". Όπως αναφέρθηκε, η φυσιολογική θερμοκρασία του σώματος παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις, θερμοκρασίες μασχάλης μέχρι και 37,2° C είναι φυσιολογικές, ιδίως τις απογευματινές ώρες. Αν το παιδί είναι ζωηρό και έχει "τρελαθεί" όλο το απόγευμα στο παιχνίδι έχει "δικαίωμα" να έχει θερμοκρασία στη μασχάλη και πάνω από 37,2° C και στο ορθό ακόμη υψηλότερη. Τονίζεται ότι "χρόνια δέκατα", ως συγκεκριμένη πάθηση, δεν υπάρχουν στην ιατρική. Ούτε οι "κρυφές αμυγδαλές" ούτε τα "κρεατάκια" (όπως συχνά λένε οι γονείς) κάνουν τέτοια δέκατα. Φυσικά αν ένα παιδί είναι άρρωστο και τύχει να θερμομετρηθεί στη φάση ανόδου του πυρετού μπορεί να έχει θερμοκρασία γύρω στους 37,5° C. Αυτά, όμως, δεν είναι δέκατα. Στην επόμενη θερμομέτρηση ο πυρετός θα έχει αυξηθεί και το πρόβλημα θα λυθεί.
Πυρετικοί σπασμοί
Αποτελούν ειδική ομάδα σπασμών, η οποία έχει μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Μιλούμε για πυρετικούς σπασμούς:
α) όταν εμφανίζονται σε παιδιά ηλικίας μεταξύ 6 μηνών και 5 χρόνων (μεγαλύτερη συχνότητα μεταξύ 12 και 18 μηνών),
β) όταν εκδηλώνονται με την έναρξη και κατά την ταχεία άνοδο του πυρετού (σπάνια κατά το 2ο 24ωρο από την έναρξη του πυρετού) και
γ) όταν τα παιδιά δεν έχουν κάποια πάθηση του νευρικού συστήματος ή άλλη γνωστή αιτία σπασμών.
Οι σπασμοί αυτοί δεν είναι σπάνιοι. Ποσοστό 3-4% των παιδιών έως την ηλικία των 5 χρόνων θα παρουσιάσουν ένα επεισόδιο πυρετικών σπασμών, ενώ το 1/3 από τα παιδιά αυτά θα παρουσιάσει και ένα δεύτερο επεισόδιο. Οι σπασμοί αυτοί διαρκούν λίγα λεπτά (συνήθως λιγότερο από 10 λεπτά), που φαίνονται όμως αιώνας ολόκληρος στους γονείς. Tο παιδί χάνει τις αισθήσεις του, "στυλώνει" το βλέμμα του και "τινάζει" χέρια και πόδια. Συχνά το παιδί παρουσιάζει κατά το επεισόδιο απώλεια ούρων ή κοπράνων. Όταν συνέλθει, το παιδί φαίνεται καλά.
Όπως είναι λογικό, ένα τέτοιο επεισόδιο σπασμών αποτελεί τραγική εμπειρία για τους γονείς.
Τι πρέπει να κάνουν;
Σχεδόν τίποτα. Άλλωστε δεν προλαβαίνουν. Ώσπου να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί τους κάνει σπασμούς, αυτοί έχουν ήδη υποχωρήσει.
Όσο και να φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, εκείνες τις στιγμές πρέπει να κρατήσουν την ψυχραιμία τους και να φροντίσουν να βάλουν το παιδί στο κρεβάτι του, στρέφοντας το κεφάλι του στο πλάι, ώστε αν κάνει εμετό να μην πάθει εισρόφηση.
Μία κακή συνήθεια που υπάρχει είναι να γίνει προσπάθεια να του ανοίξουμε με το ζόρι το στόμα με ένα κουτάλι ή με το χέρι μας για να μη "δαγκώσει" τη γλώσσα του ή να "μην πέσει η γλώσσα πίσω και πνιγεί". Η προσπάθεια αυτή είναι όχι μόνο άσκοπη, αλλά και επικίνδυνη.
Επικίνδυνη διότι μπορεί να του σπάσουμε κάποιο δόντι ή να μας δαγκώσει και άσκοπη διότι η γλώσσα δεν "φεύγει" από τη θέση της, ενώ αν τη δαγκώσει το έχει ήδη κάνει. Σημειώστε ότι δεν έχω δει ποτέ παιδί με πυρετικούς σπασμούς να έχει δαγκώσει τη γλώσσα του.
Σωστό θα είναι να Βάλουμε στο παιδί ένα αντιπυρετικό υπόθετο για να βοηθήσουμε την πτώση του πυρετού και να το μεταφέρουμε στο νοσοκομείο, διότι μόνο εκεί θα είμαστε σίγουροι ότι πρόκειται για πυρετικούς σπασμούς και όχι για σπασμούς από άλλη αιτία.
Πρέπει να τονιστεί ότι οι πυρετικοί σπασμοί έχουν άριστη πρόγνωση. Σε περίπτωση πυρετού...
Τελειώνοντας, θα ήθελα να τονίσω μερικές οδηγίες για τους γονείς:
Επικοινωνήστε με τον παιδίατρο σας όταν:
Tο παιδί είναι μικρότερο των 3 μηνών.
Tο παιδί κλαίει απαρηγόρητα.
Tο παιδί ξυπνά δύσκολα, είναι θολωμένο ή έχει παραλήρημα.
Έκανε σπασμούς. «Έχει εξάνθημα. · Κάνει εμετούς.
Πάσχει από χρόνιο νόσημα που το κάνει πιο ευπαθές σε σοβαρές λοιμώξεις.
Ο πυρετός είναι πάνω από 40,5 βαθμούς.
Συνεννοηθείτε,το ταχύτερο δυνατόν, με τον παιδίατρο σας όταν:
Tο παιδί είναι 3-6 μηνών. · Ο πυρετός διαρκεί περισσότερο από 3 ημέρες.
Ο πυρετός διαρκεί περισσότερο από 24 ώρες, αλλά το παιδί δεν έχει άλλα συμπτώματα και δεν υπάρχουν άλλοι άρρωστοι στο σπίτι.
Παραπονείται για πόνο ή τσούξιμο στην ούρηση.
Υπάρχει ιστορικό πυρετικών σπασμών.
Ο πυρετός είναι μεταξύ 40-40,5 βαθμών.
Σήμερα, ύστερα από πολλές μελέτες κυρίως σε πειραματόζωα, γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τον πυρετό. Ξέρουμε, π.χ., ότι η φυσιολογική θερμοκρασία κάθε οργανισμού ρυθμίζεται μ` έναν εξαιρετικά πολύπλοκο μηχανισμό. Στα ανώτερα θηλαστικά, επομένως και στον άνθρωπο, το κέντρο του μηχανισμού αυτού βρίσκεται σε ένα τμήμα του εγκεφάλου που λέγεται υποθάλαμος.
Tο κέντρο αυτό παίζει το ρόλο "θερμοστάτη" που μπορεί να ρυθμίσει τη θερμοκρασία σε ορισμένα επίπεδα.
Υπό ψυχολογικές συνθήκες ο θερμοστάτης αυτός ρυθμίζει την εξωτερική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος, δηλαδή τη θερμοκρασία του δέρματος (π.χ., της μασχάλης) περίπου στους 36,5-37,2`C.
Σε διάφορες παθολογικές κατασταθείς όμως (κυρίως λοιμώξεις, είτε από ιούς είτε από μικρόβια) ο θερμοστάτης "ανεβάζει" τη θερμοκρασία του σώματος σε υψηλότερα επίπεδα (πάνω από 38*C).
Στις καταστάσεις αυτές έχουμε πυρετό.
Πού γίνεται η θερμομέτρηση;
Τη θερμοκρασία τη μετράμε συνήθως στη μασχάλη, στο ορθό ή στο στόμα με διάφορα θερμόμετρα, ή σπανιότερα στο δέρμα με διάφορες ταινίες. Οι τελευταίες αυτές, όμως, δεν είναι πολύ αξιόπιστες. Οι Έλληνες γονείς θερμομετρούν συνήθως τα μεγαλύτερο παιδιά στη μασχάλη, ενώ τα βρέφη στο ορθό. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ακόμη και την ίδια στιγμή η θερμοκρασία δεν είναι η ίδια σε όλα τα σημεία θερμομέτρησης. Έτσι, για παράδειγμα, στο ορθό η θερμοκρασία είναι συνήθως κατά 0,4 έως και 1 βαθμό υψηλότερη απ" ό,τι στη μασχάλη. Δηλαδή, η θερμοκρασία στο ορθό μπορεί να είναι, π.χ., 37,3" C και στη μασχάλη 36,5` C. Είναι σημαντικό επίσης να γνωρίζουμε ότι αυτή η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ του ορθού και της μασχάλης δεν είναι πάντοτε σταθερή. Δεν μπορούμε, δηλαδή, να αφαιρούμε από τη θερμοκρασία ορθού ένα νούμερο και να έχουμε τη θερμκρασία της μασχάλης. Γ αυτό όταν θερμομετρούμε ένα παιδί και θέλουμε να παρακολουθηθούμε την πορεία του πυρετού, πρέπει να το θερμομετρούμε πάντα στην ίδια θέση και ακόμη να αναφέρουμε στο γιατρό τη θέση που το θερμομετρήσαμε. Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι ακόμη και τα λεγόμενα θερμόμετρα του λεπτού, καλό είναι να παραμένουν στη θέση θερμομέτρησης (μασχάλη ή ορθό) τουλάχιστον επί 3 λεπτά.
Ποιά είναι η φυσιολογική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος;
Όπως όλα τα βιολογικά μεγέθη ενός ανθρώπου, π.χ., το ύφος του ή το βάρος του, έτσι και η θερμοκρασία του σώματος του δεν είναι ένα ακριβώς συγκεκριμένο νούμερο. Έτσι, δεν είναι δυνατόν να πούμε ότι η φυσιολογική θερμοκρασία μασχάλης είναι ακριβώς 36,6* C, όπως δεν μπορούμε να πούμε ότι το φυσιολογικό βάρος ενός ενήλικου είναι ακριβώς 78 κιλά. Η φυσιολογική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος μετρημένη στη μασχάλη κυμαίνεται από 36,2°C έως 37,2°C και εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων.
Τις πρώτες πρωινές ώρες (4-5 π.μ.) η θερμοκρασία του σώματος είναι χαμηλή, ενώ το απόγευμα, ιδίως σε παιδιά μετά από έντονη άσκηση (π.χ., παιχνίδι), η θερμοκρασία ανεβαίνει.
Πάνω από ποια θερμοκρασία λέμε ότι τα παιδιά έχουν πυρετό;
Υστερα από τα παραπάνω, μπορούμε χοντρικά να πούμε ότι πυρετό έχει ένα παιδί που έχει
θερμοκρασία ορθού περισσότερο από 37,8°C ή
θερμοκρασία μασχάλης περισσότερο από 37,3* C.
Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα με την επίσημη ορολογία, υψηλός (μεγάλος) πυρετός ονομάζεται ο πυρετός όταν ξεπερνά τους 40,5°C.
Φοβία για τον πυρετό
Σχεδόν όλοι οι γονείς έχουν έναν υπερβολικό φόβο για τον πυρετό.
Περίπου 1 στους 4 γονείς θεωρεί ως πυρετό θερμοκρασίες μασχάλης ακόμη και μεταξύ 36,8 και 37,2* C, δηλαδή θερμοκρασίες απολύτως φυσιολογικές.
Περισσότεροι από τους μισούς γονείς ονομάζουν υψηλό (μεγάλο) πυρετό θερμοκρασία μασχάλης πάνω από 38* C,
ενώ περίπου 1 στους 5 έχει τη γνώμη ότι ο υψηλός πυρετός, όπως αυτοί τον εννοούν (δηλαδή πάνω από 38* C) μπορεί να προκαλέσει μόνιμη εγκεφαλική βλάβη έως και θάνατο.
Τέλος, το 40% των γονιών δηλώνουν ότι θερμομετρούν το παιδί τους, όταν έχει πυρετό, περίπου κάθε μία ώρα.
Από αυτά φαίνεται η άγνοια των γονιών, αλλά και ο μεγάλος φόβος τους για τον πυρετό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η άγνοια και ο φόβος είναι κοινά σε όλους τους γονείς, ανεξάρτητα από το μορφωτικό τους επίπεδο.
Πόσο δικαιολογημένος είναι ο φόβος για τον πυρετό;
Παρακάτω δίνονται ορισμένα στοιχεία που θα Βοηθήσουν να απαντηθεί το ερώτημα αυτό.
Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι ο πυρετός είναι ένα εξαιρετικό χρήσιμο σύμπτωμα. Έτσι γνωρίζουμε ότι πολλά μικρόβια και πολλοί ιοί ελαττώνουν σημαντικά το ρυθμό πολλαπλασιασμού ιούς σε υψηλές θερμοκρασίες (π.χ., 39* C). Ακόμη η υψηλή θερμοκρασία κινητοποιεί πληθώρα αμυντικών μηχανισμών του οργανισμού, ώστε αυτός να μπορεί να "πολεμήσει`* πιό αποτελεσματικά τα μικρόβια ή τους ιούς. Επομένως ο πυρετός είναι σύμμαχος και όχι εχθρός.
Ο πυρετός δεν είναι αρρώστια, είναι σύμπτωμα (όπως, για παράδειγμα, ο βήχας) που οφείλεται σε πολλά αίτια. Tο κυριότερο από αυτά (ιδίως για τα παιδιά) είναι οι διάφορες Λοιμώξεις είτε από μικρόβια είτε από ιούς. Μπορεί, όμως, ο πυρετός να είναι εκδήλωση και άλλων παθήσεων, ακόμη και αντίδραση σε φάρμακα.
Επομένως, στο ερώτημα αν ο πυρετός είναι επικίνδυνος, η απάντηση είναι απλή και σαφής: ο πυρετός από μόνος του δεν είναι επικίνδυνος, επικίνδυνη όμως μπορεί να είναι η αιτία για την οποία το παιδί έχει πυρετό. Αν γνωρίζουμε, δηλαδή, ότι το παιδί κάνει πυρετό διότι έχει, π.χ., μία συνηθισμένη ίωση, ακόμη και ο υψηλός πυρετός δεν πρέπει να μας ανησυχεί. Τούτο φυσικά σημαίνει ότι το παιδί με τον πυρετό πρέπει να εξετασθεί από τον παιδίατρο του, για να διαπιστώσει εκείνος την αιτία του πυρετού. Πάντως, μία απλή και σχετικά εύκολη μέθοδος για να διαπιστώσουν και οι γονείς αν το παιδί με τον πυρετό έχει σημαντικό νόσημα είναι να το παρατηρήσουν όταν "πέσει" ο πυρετός μετά τη χρήση κάποιου αντιπυρετικού. Αν το παιδί, όταν μείνει απύρετο, είναι ζωηρό και έχει κέφι για παιχνίδι, τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν έχει σοβαρό πρόβλημα. Αν, όμως, αντίθετα το παιδί και μετά την υποχώρηση του πυρετού δεν νιώθει καλά, δεν παίζει, ή είναι θολωμένο, τότε είναι σοβαρά άρρωστο.
Μερικοί γονείς μου λένε: "Γιατρέ, γνωρίζω κάποιο παιδί που έκανε υψηλό πυρετό και έμεινε παράλυτο". Η απάντηση είναι: "Tο παιδί αυτό είχε κάποια πολύ σοβαρή νόσο (όπως εγκεφαλίτιδα) -η οποία έκανε και τον υψηλό πυρετό και άφησε το παιδί παράλυτο. Δηλαδή, ήταν η νόσος που άφησε το φοβερό αυτό κατάλοιπο και όχι ο πυρετός".
Πώς αντιμετωπίζουμε τον πυρετό;
Ο πυρετός αντιμετωπίζεται με τη χρήση αντιπυρετικών φαρμάκων.
Αν ληφθεί υπόψη ότι ο πυρετός είναι ένα χρήσιμο όπλο που διαθέτει ο οργανισμός για να καταπολεμά τις λοιμώξεις, σωστό θα ήταν να αφήναμε το άτομο να έχει πυρετό. Ο πυρετός, όμως, ιδίως ο υψηλός, προκαλεί δυσφορία, ανησυχία, κλάμα κ.λπ. Αν ένα παιδί με πυρετό παρουσιάζει τα συμπτώματα αυτά, πρέπει να πάρει αντιπυρετικό. Με άλλα λόγια, καταπολεμούμε τον πυρετό όχι γιατί αυτός είναι επικίνδυνος, αλλά διότι προκαλεί κακουχία στο παιδί. Εάν το παιδί είναι ζωηρό και έχει όρεξη νια παιχνίδι, έστω κι αν έχει 39* C, δεν είναι απαραίτητο να πάρει αντιπυρετικό. Συνήθως, όμως. τα παιδιά με θερμοκρασία (στη μασχάλη) πάνω από 38,5* C αισθάνονται άσχημα και γι` αυτό συνηθίζεται πάνω από αυτήν τη θερμοκρασία να τους δίνουμε αντιπυρετικά φάρμακα.
Τα αντιπυρετικά φάρμακα κυκλοφορούν σε ποικίλες μορφές (σιρόπια, υπόθετα, σταγόνες κ.ά.). Καθεμία από τις μορφές αυτές περιέχει ορισμένο ποσό δραστικής ουσίας. Η δόση των αντιπυρετικών καθορίζεται ανάλογα με το Βάρος του παιδιού, και γι` αυτό οι γονείς πρέπει να συμβουλεύονται τον παιδίατρο.
Όταν δίνουμε αντιπυρετικό σε μορφή σιροπιού, σωστό είναι, για να είμαστε ακριβείς, να μετρούμε την ποσότητα με μία σύριγγα και όχι με κουταλάκι του γλυκού. Συμβατικά (έτσι γράφει η φαρμακολογία) ένα κουταλάκι του γλυκού περιέχει 5 κυβικά εκατοστά (κ.ε., ή cc, ή ml) υγρού. Εν τούτοις ήθελα να παρακαλέσω να μετρήσουν οι γονείς πόσα κ.ε. "παίρνουν" τα κουταλάκια που έχουν στην κουζίνα τους. Θα διαπιστώσουν μεγάλες διαφορές από 2 έως και 6 κ.ε.
Αν ο πυρετός ξεπερνά τους 39,8` C ή το παιδί νιώσει δυσφορία, εκτός από το αντιπυρετικό, θα Βοηθούσε ένα ολόσωμο μπάνιο (εφ` όσον το παιδί το δέχεται). Tο νερό πρέπει να έχει θερμοκρασία γύρω στους 30" C (το νερό της Βρύσης έχει θερμοκρασία 18-20* C).
Tο παιδί που έχει πυρετό δεν χρειάζεται υπερβολικό σκέπασμα και πρέπει να μην είναι βαριά ντυμένο.
Επίσης η θερμοκρασία στο δωμάτιο πρέπει να είναι κανονική.
Αντίθετα, στη φάση που "ανεβαίνει" ο πυρετός, το παιδί έχει ρίγος, "κρυώνει" και τότε φυσικά το σκεπάζουμε.
Τα αντιπυρετικά φάρμακα περιέχουν διάφορες φαρμακευτικές ουσίες όπως παρακεταμόλη ή μεφεναμικό οξύ.
Ασπιρίνη (ακετυλοσαλικυλικό οξύ) δεν πρέπει να δίνουμε στα παιδιά.
Γιατί δεν δίνουμε ασπιρίνη στο παιδιά;
Η ιστορία της ασπιρίνης είναι χαρακτηριστική του δόγματος ότι δεν υπάρχει φάρμακο, όσο παλιό και να είναι και όσο δοκιμασμένο, που να μην έχει κάποιες παρενέργειες. (Να γιατί οι γιατροί επιμένουμε να μην παίρνει ο κόσμος αλόγιστο φάρμακα.)
Επί έναν αιώνα και έως πριν από περίπου 25 χρόνια η ασπιρίνη μας βοηθούσε να ανακουφίσουμε τα παιδιά από τον πυρετό, εθεωρείτο δε ένα ιδιαίτερα ακίνδυνο φάρμακο. Πριν από 25 χρόνια, όμως, άρχισαν να εγείρονται υποψίες ότι η ασπιρίνη όταν χορηγηθεί σε ορισμένα ιογενή νοσήματα (όπως γρίπη ή ανεμοβλογιά) μπορεί να προκαλέσει σε παιδιά ένα επικίνδυνο νόσημα, που περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Αυστραλό γιατρό Reye και γι` αυτό πήρε το όνομα του: το σύνδρομο Reye. Tο σύνδρομο αυτό είναι μία σπάνια αρρώστια της παιδικής ηλικίας με υψηλή θνητότητα και εκδηλώνεται μετά από ιογενή λοίμωξη. Υποστηρίχθηκε ότι η ασπιρίνη ευνοεί την εμφάνιση αυτού του συνδρόμου.
Όπως είναι ευνόητο, οι υποψίες αυτές προκάλεσαν μεγάλη ανησυχία και αναστάτωση τόσο στον ιατρικό κόσμο, όσο και στο κοινό.
Οι ανησυχίες αυτές ήταν έντονες για πολλούς λόγους:
α) διότι η νόσος (το σύνδρομο Reye) ήταν επικίνδυνη,
β) διότι η ασπιρίνη ήταν ένα φάρμακο με τεράστια κυκλοφορία και
γ) διότι η γρίπη, για την οποία δεν πρέπει να δίνεται η ασπιρίνη, είναι ένα πολύ κοινό νόσημα, που δύσκολα όμως μπορεί με Βεβαιότητα να διαγνωστεί.
Για να διαφωτιστεί το θέμα οργανώθηκαν βιαστικά αρκετές επιδημιολογικές μελέτες, οι οποίες έδειξαν ότι υπήρχε κάποια συσχέτιση μεταξύ του συνδρόμου του Reye και της λήψης της ασπιρίνης. Οι μελέτες αυτές κατακρίθηκαν σε πολλά σημεία τόσο για τον τρόπο που έγιναν, όσο και για τη στατιστική τους ανάλυση. Εν τούτοις, όλος ο θόρυβος που έγινε είχε αποτέλεσμα τη δραστική μείωση της κατανάλωσης της ασπιρίνης κατ` αρχάς στις Η ΠΑ και αργότερα σε όλο τον κόσμο. Τη μείωση αυτή της κατανάλωσης της ασπιρίνης ακολούθησε μείωση των κρουσμάτων του συνδρόμου του Reye τόσο στις Η ΠΑ, όσο και στην Ευρώπη. Αυτό φυσικά δεν αποτελεί απόδειξη αιτιολογικής σχέσης μεταξύ της ασπιρίνης και του συνδρόμου Reye, είναι όμως ένα σημαντικό στοιχείο. Tο στοιχείο αυτό, μαζί με το γεγονός ότι σήμερα έχουμε άλλα εξίσου ικανοποιητικά και ακίνδυνα αντιπυρετικά φάρμακα (π.χ., παρακεταμόλη ή μεφεναμικό οξύ), οδήγησε τους παιδίατρους να μη συνιστούν τη χρήση ασπιρίνης σε παιδιά με πυρετό.
Τα περιβόητα "δέκατα"
Τα "δέκατα" αποτελούσαν για τους γονείς της προηγουμένης γενιάς, αλλά και για τους σημερινούς, πηγή μεγάλου άγχους και ανησυχίας. Πολλοί γονείς έντρομοι ανακαλύπτουν ότι το παιδί τους, κυρίως τις απογευματινές ώρες, έχει στη μασχάλη θερμοκρασία, π.χ., 37,1 ή 37,2° C. Και τότε αρχίζει το δράμα, θερμομετρούν το παιδί συνέχεια και όχι σπάνια καταφεύγουν σε διάφορες εξετάσεις για να "διερευνήσουν το πρόβλημα". Όπως αναφέρθηκε, η φυσιολογική θερμοκρασία του σώματος παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις, θερμοκρασίες μασχάλης μέχρι και 37,2° C είναι φυσιολογικές, ιδίως τις απογευματινές ώρες. Αν το παιδί είναι ζωηρό και έχει "τρελαθεί" όλο το απόγευμα στο παιχνίδι έχει "δικαίωμα" να έχει θερμοκρασία στη μασχάλη και πάνω από 37,2° C και στο ορθό ακόμη υψηλότερη. Τονίζεται ότι "χρόνια δέκατα", ως συγκεκριμένη πάθηση, δεν υπάρχουν στην ιατρική. Ούτε οι "κρυφές αμυγδαλές" ούτε τα "κρεατάκια" (όπως συχνά λένε οι γονείς) κάνουν τέτοια δέκατα. Φυσικά αν ένα παιδί είναι άρρωστο και τύχει να θερμομετρηθεί στη φάση ανόδου του πυρετού μπορεί να έχει θερμοκρασία γύρω στους 37,5° C. Αυτά, όμως, δεν είναι δέκατα. Στην επόμενη θερμομέτρηση ο πυρετός θα έχει αυξηθεί και το πρόβλημα θα λυθεί.
Πυρετικοί σπασμοί
Αποτελούν ειδική ομάδα σπασμών, η οποία έχει μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Μιλούμε για πυρετικούς σπασμούς:
α) όταν εμφανίζονται σε παιδιά ηλικίας μεταξύ 6 μηνών και 5 χρόνων (μεγαλύτερη συχνότητα μεταξύ 12 και 18 μηνών),
β) όταν εκδηλώνονται με την έναρξη και κατά την ταχεία άνοδο του πυρετού (σπάνια κατά το 2ο 24ωρο από την έναρξη του πυρετού) και
γ) όταν τα παιδιά δεν έχουν κάποια πάθηση του νευρικού συστήματος ή άλλη γνωστή αιτία σπασμών.
Οι σπασμοί αυτοί δεν είναι σπάνιοι. Ποσοστό 3-4% των παιδιών έως την ηλικία των 5 χρόνων θα παρουσιάσουν ένα επεισόδιο πυρετικών σπασμών, ενώ το 1/3 από τα παιδιά αυτά θα παρουσιάσει και ένα δεύτερο επεισόδιο. Οι σπασμοί αυτοί διαρκούν λίγα λεπτά (συνήθως λιγότερο από 10 λεπτά), που φαίνονται όμως αιώνας ολόκληρος στους γονείς. Tο παιδί χάνει τις αισθήσεις του, "στυλώνει" το βλέμμα του και "τινάζει" χέρια και πόδια. Συχνά το παιδί παρουσιάζει κατά το επεισόδιο απώλεια ούρων ή κοπράνων. Όταν συνέλθει, το παιδί φαίνεται καλά.
Όπως είναι λογικό, ένα τέτοιο επεισόδιο σπασμών αποτελεί τραγική εμπειρία για τους γονείς.
Τι πρέπει να κάνουν;
Σχεδόν τίποτα. Άλλωστε δεν προλαβαίνουν. Ώσπου να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί τους κάνει σπασμούς, αυτοί έχουν ήδη υποχωρήσει.
Όσο και να φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, εκείνες τις στιγμές πρέπει να κρατήσουν την ψυχραιμία τους και να φροντίσουν να βάλουν το παιδί στο κρεβάτι του, στρέφοντας το κεφάλι του στο πλάι, ώστε αν κάνει εμετό να μην πάθει εισρόφηση.
Μία κακή συνήθεια που υπάρχει είναι να γίνει προσπάθεια να του ανοίξουμε με το ζόρι το στόμα με ένα κουτάλι ή με το χέρι μας για να μη "δαγκώσει" τη γλώσσα του ή να "μην πέσει η γλώσσα πίσω και πνιγεί". Η προσπάθεια αυτή είναι όχι μόνο άσκοπη, αλλά και επικίνδυνη.
Επικίνδυνη διότι μπορεί να του σπάσουμε κάποιο δόντι ή να μας δαγκώσει και άσκοπη διότι η γλώσσα δεν "φεύγει" από τη θέση της, ενώ αν τη δαγκώσει το έχει ήδη κάνει. Σημειώστε ότι δεν έχω δει ποτέ παιδί με πυρετικούς σπασμούς να έχει δαγκώσει τη γλώσσα του.
Σωστό θα είναι να Βάλουμε στο παιδί ένα αντιπυρετικό υπόθετο για να βοηθήσουμε την πτώση του πυρετού και να το μεταφέρουμε στο νοσοκομείο, διότι μόνο εκεί θα είμαστε σίγουροι ότι πρόκειται για πυρετικούς σπασμούς και όχι για σπασμούς από άλλη αιτία.
Πρέπει να τονιστεί ότι οι πυρετικοί σπασμοί έχουν άριστη πρόγνωση. Σε περίπτωση πυρετού...
Τελειώνοντας, θα ήθελα να τονίσω μερικές οδηγίες για τους γονείς:
Επικοινωνήστε με τον παιδίατρο σας όταν:
Tο παιδί είναι μικρότερο των 3 μηνών.
Tο παιδί κλαίει απαρηγόρητα.
Tο παιδί ξυπνά δύσκολα, είναι θολωμένο ή έχει παραλήρημα.
Έκανε σπασμούς. «Έχει εξάνθημα. · Κάνει εμετούς.
Πάσχει από χρόνιο νόσημα που το κάνει πιο ευπαθές σε σοβαρές λοιμώξεις.
Ο πυρετός είναι πάνω από 40,5 βαθμούς.
Συνεννοηθείτε,το ταχύτερο δυνατόν, με τον παιδίατρο σας όταν:
Tο παιδί είναι 3-6 μηνών. · Ο πυρετός διαρκεί περισσότερο από 3 ημέρες.
Ο πυρετός διαρκεί περισσότερο από 24 ώρες, αλλά το παιδί δεν έχει άλλα συμπτώματα και δεν υπάρχουν άλλοι άρρωστοι στο σπίτι.
Παραπονείται για πόνο ή τσούξιμο στην ούρηση.
Υπάρχει ιστορικό πυρετικών σπασμών.
Ο πυρετός είναι μεταξύ 40-40,5 βαθμών.
αρθρογράφος: Μάριος Ανδρέου, Παιδίατρος
πηγή: Κέντρο Παιδιατρικής Μέριμνας (www.paidiatros.gr)
http://www.babytips.grπηγή: Κέντρο Παιδιατρικής Μέριμνας (www.paidiatros.gr)
Υπάρχει κάτι για εσένα εδώ:
ΑπάντησηΔιαγραφήhttp://mammael.blogspot.com/2011/02/blog-post_12.html
Φιλάκια πολλά.